Het persoonlijk geweten

Het persoonlijk geweten kun je zien in het licht van de volgende drie principes, namelijk:
1. binding (erbij horen)
2. ordening
3. balans (tussen geven en nemen)
We gaan in dit artikel het eerste principe, de binding onderzoeken.

We gaan in dit artikel het eerste principe, de binding onderzoeken.
Dit principe bindt ons aan een groep, en het sterkst aan onze familie. Door het ervaren van schuld of onschuld kunnen we voelen of we door onze daden (of gedachten, normen en waarden) meer of minder het recht hebben om erbij te horen. Doen we bijvoorbeeld iets wat binnen onze familie volstrekt ongepast is, dan voelen we ons binnen de familie schuldig. Doen we iets dat binnen onze familie als goed wordt beschouwd, dan voelen we ons onschuldig (in het vorige artikel heb ik daar een voorbeeld van gegeven).

Wanneer we ons erg schuldig maken lopen we het risico om buitengesloten te worden, en de angst daarvoor zit heel diep. In vroegere tijden had je, wanneer je buitengesloten of verbannen werd uit de stam, de clan of de groep, niet veel kans om te overleven. In ons archaïsche geheugen is dat feit diep ingegrift en nog helder aanwezig. Het ‘erbij horen’ is of voelt dus als van levensbelang.

Het sterkst wordt deze binding ervaren door de meest kwetsbare personen, diegenen die het meest afhankelijk zijn van de groep. In een familie zijn dat de kinderen. Zij hebben de groep / de familie het hardst nodig om te kunnen overleven. Iemand met macht en aanzien voelt zich minder gebonden, staat hoger in de hiërarchie en vanuit deze positie is het veel waarschijnlijker om te kunnen overleven. Afhankelijke personen offeren zich ook het makkelijkste op voor het belang van de groep (of voor een persoon uit die groep).

Goed en kwaad

Het is belangrijk om te realiseren dat dit gevoel van schuld en onschuld helemaal niets zegt over ‘goed en kwaad’. Met een gevoel van grote onschuld kunnen mensen elkaar de meest vreselijke dingen aan doen. Een Palestijn kan bijvoorbeeld met een heel goed geweten een bus met Israëliërs opblazen. Binnen zijn groep is die Palestijn een held, en hoort hij er helemaal bij. Hij voelt zich volstrekt onschuldig.
Ons persoonlijk geweten is dus heel erg aangepast aan de groep waar we bij willen horen. We zullen ons binnen onze familie waarschijnlijk wat anders gedragen dan binnen onze vriendenkring. Daar gelden namelijk andere regels om erbij te horen. Sterker nog, een kind heeft bij de ene ouder een ander gevoel van schuld en onschuld dan bij de andere ouder. Kleine Janneman weet dat papa het eigenlijk wel leuk vindt wanneer hij bijvoorbeeld een harde boer laat (en voelt hij zich dan ook onschuldig), maar dat mama heel boos wordt als hij dat doet (en voelt zich dan ook schuldig).
Ons schuldgevoel werkt dus altijd als een soort van meetinstrument. Het laat ons haarfijn weten of we het risico lopen om binnen een bepaalde groep er niet meer bij te horen of dat we er juist sterker mee verbonden raken.

Ons schuldgevoel werkt dus altijd als een soort van meetinstrument. Het laat ons haarfijn weten of we het risico lopen om binnen een bepaalde groep er niet meer bij te horen of dat we er juist sterker mee verbonden raken.